ترشحات اولیه پستانی که می تواند چند روز قبل از زایمان نیز شروع شده باشند آغوز یا کستروم نامیده می شود این ترشحات تا چند روز پس از زایمان همچنان ادامه داشته و بتدریج تا حدود روزهای دهم تا 15 ام بعد از زایمان تبدیل به شیر می شود.
آغوز مایعی زرد و غلیظ است که ترکیبات متفاوتی از شیر دارد به این معنا که محتوای پروتئین آن بیشتر و لاکتوز و چربی آن پایین تر از شیر است. تمام ویتامین های آن بالاتر از شیر بوده در حالیکه سدیم، کلر و منیزیم بیشتر اما کلسیم و پتاسیم کمتری از شیر دارد.
اصولا آغوز و شیر مادر علاوه بر مواد مغذی حاوی ترکیبات غیرمغذی زیست فعال مفید و مهمی نیز می باشد که در رشد و نمو نوزادی که به سرعت در حال رشد است تاثیر به سزایی دارد که از مهترین آنها میتوان به عوامل ضد التهاب، ضدعفونت، فاکتورهای رشد و ترکیبات پری بیوتیکی آن اشاره کرد.
و اما درشت مغذیهای شیر شامل پروتئین، چربی و لاکتوز است که مقادیرشان در شیر مادر به ترتیب بین 1/2 - 0/9 ، 3/6 - 3/2 و 7/8 - 6/7 درصد است که میتوند کالرزایی در حد 75-65 کیلوکالری در هر 100 میلی لیتر داشته باشد.
شیر مادر برخلاف شیرخشک که ترکیبات ثابت فرموله شده ای دارد، شیری با ترکیبات تغییر پذیر است و این تغییرات تحت تاثیر عوامل ژنتیکی و محیطی می توانند باشند.
توجه داشته باشد که از تغییر آغوز به شیر تغییرات زیاد است و این تغییرات بالا در همان یک ماهه اول بعد از تولد نوزاد صورت می گیرد ولی بعد از آن شیر مادر تقریبا ترکیبات ثابت خود را حفظ می کند اما با اینحال همانطور که گفته شد برخی از ترکیبات آن، تحت شرایطی، تغییرات اندکی را می توانند داشته باشند بطوریکه در مطالعه ای که روی تغییرات درشت مغذیهای شیر مادر پس از 4 ماه از زایمان صورت گرفته مشخص شده که این تغییرات با عواملی مثل وزن و قد مادر، مصرف پروتئین توسط مادر، بازگشت به دوره قاعدگی و دفعات شیررهی مرتبط هستند
پروتئین
جالب است بدانید که جدای از اینکه محتوای پروتئینی آغوز اصولا بالاتر از شیر است (خصوصا از نوع ایمنوگلوبولین های آن – نوع A)، که حتی پروتئین شیر مادرانی که نوزاد زود رس دارند بالاتر از پروتئین شیر مادرانی است که نوزادشان در موعد مقرر به دنیا آمده است.
مادرانی که شیر بیشتر دارند مقدار پروتئین و چربی شیرشان پایین تر است. مقدار پروتئین شیر مادر تحت تاثیر رژیم غذایی مادر نیست اما مطالعات نشان داده که با میزان وزن بدن در برابر قد (مادر)، افزایش یافته است. پروتئین درشت مغذی ست که کمترین تغییرات را در شیر مادر نشان می دهد.
چربی
چربی شیر مادر تغییرات بیشتری دارد بطوریکه پروفیل اسیدهای چرب خصوصا انوع بلند زنجیر چند غیر اشباعه مقدارشان با تغذیه مادر تحت تاثیر قرار می گیرد. شیر ابتدای شیردهی (Foremilk)، نسبت به شیر انتهای شیردهی (Hindmilk) دو تا سه برابر چربی کمتری دارد. مقدار چربی شیر شب و صبح مادر نسبت به شیر بعد از ظهر و عصر هم کمتر است. در مطالعه دیگری، تغییرات 25 درصدی در محتوای چربی شیر مادرانی که دریافت پروتئین متفاوتی داشتند، دیده شده است.
لاکتوز
لاکتوز قند و یا ترکیب کربوهیدراتی اصلی شیر است و بعد از آن مهمترین ترکیبات کربوهیدراتی این شیر را الیگوساکاریدهای آن تشکیل می دهند به میزان تقریبی حدود 1 درصد. البته این ترکیبات الیگوساکاریدی جز عوامل غیرمغذی و ترکیبات زیست فعال شیرمادر به شمار می روند.
نکته مهمی که در خصوص ویتامین های شیر مادر هم خوب است بدانید این است که در شیر مادر ویتامین کا بسیار کمی داریم، مقدار ویتامین دی نیز کم بوده و همین هم بستگی به در معرض آفتاب قرارگیری مادر و مصرف به اندازه مکمل ویتامین دی مادر دارد. اصولا توصیه می شود که مادر در طول دوره شیردهی خود به دریافت ویتامین های کافی خود توجه داشته و در صورت نیاز و تحت نظر متخصص تغذیه یا پزشک مربوطه از مولتی ویتامین ها استفاده داشته باشد.
لینک مطالب مرتبط و منابع
2- شیر مادر برای مصرف بزرگسالان
6- پروتئین شیر مادر بیشتره یا شیر خشک؟
7- نقش آی جی اف وان در شیر و اهمیت آن برای نوزاد
9- یک طنز تلخ
10-بررسی ارزش غذایی شیر مادر و اهمیت مصرف آن (بازپخش گفتگوی کلاب هاوس)
11- آیا شیر بعضی مادر ها پرچرب تره؟
12- لینک لایو اینستاگرامی با عنوان " شروع زندگی با شیر مادر" در تاریخ 13 مرداد 1402
12- Human Milk Composition: Nutrients and Bioactive Factors
13- Human Milk Proteins: Composition and Physiological Significance
