🟥آسپارتام چیست؟
آسپارتام یک شیرین کننده مصنوعی است که در سال 1965 توسط محققی که به روی داروی ضد زخم کار می کرد با لیسیدن اتفاقی انگشت دستش که بر خلاف مقررات ایمنی کار آزمایشگاهی هم بود، بطور اتفاقی شناخته شد و نهایتا در سال 1981 بعد از گرفتن تمام مجوزها و تاییدات قانونی از مراجع نظارتی مهم مثل سازمان غذا و داروی امریکا، بعنوان یک افزودنی غذایی از نوع شیرین کننده در مقیاس وسیع تجاری تولید شد.
🟥 ویژگی های خاص و ساختمانی آسپارتام چیست؟
آسپارتام 220-120 برابر شیرین تر از شکر یا ساکارز است. این ترکیب ساختمان دی پپتیدی دارد یعنی از اتصال دو اسید آمینه فنیل آلانین و اسید آسپارتیک تشکیل شده است. از اتصال گروه آمینی فنیل آلانین با گروه کربوکسیل اسیدآسپارتیک.
نکته قابل توجه این است که اسیدآمینه فنیل آلانین در ساختمان آسپارتام حالت ساده و پایه خود را ندارد و در آن یک گروه متیل استری وجود دارد! با این توصیف آسپارتام گروه متیل در ساختمانش دارد بطوریکه در نتیجه تجزیه آن، 50 درصد فنیل آلانین، 40 درصد اسید آسپارتیک و 10 درصد متانول تولید می شود (و یکی از بحث برانگیز ترین ترکیب حاصله مضر از آسپارتام هم همین ترکیب الکلی ست که با متابولیزه شدنش در کبد و تبدیل به فرم های اکسید شده فرمالدئید و متعاقبا اسید فرمیک یا فرمات اثرات منفی آن بر عملکرد های سلولی اعمال می شود. البته باز هم چنانچه کمی جلوتر اشاره خواهد شد در مصرف مقادیر مجاز و متعادل آسپارتام جای نگرانی ای وجود ندارد).
🟥 آسپارتام در چه محصولات غذایی کاربرد دارد؟
آسپارتام در محصولات غذایی مختلفی من جمله نوشیدنی های غیرالکلی، انواع دسر ها، آدامس ها، برخی محصولات لبنی و ... قابل استفاده است و از طرف کدکس غذایی و سازمان غذا و داروی امریکا مجوز استفاده دارد. ولی از آنجایی که در شرایط دمای بالا تجزیه می شود برای کاربرد در محصولات پخت و بیکری مناسب نیست! ضمنا این ترکیب در محلولهایی با پی اچ های با پی اچ 6 نیز ناپایدار است. از سایر محدودیت های کاربرد آن در محصولات غذایی این است که مزه خود را نیز بعد از واکنش با ترکیبات طعم زایی همچون آلدئید ها و کتون ها از دست می دهد (رفرنس). لازم به ذکر است که با تکنیک هایی مثل کپسوله کردنِ آسپارتام بصورت نانوکپسول یا میکروکپسول، میتوان آن را از ثرات مخرب محیطی گفته شده در ماتریکس غذایی یا شرایط فراوری محافظت کرد.
🟥 حد مجاز مصرف روزانه آسپارتام چقدر است؟
میزان قابل قبول دریافت روزانه آسپارتام (Acceptable Daily Intake = ADI) از طرف کمیته مشترک تخصصی افزودنی های غذاییِ FAO و WHOیعنی Joint FAO/WHO Expert Committee on Food Additives = JECFA)، 50 میلی گرم به ازای هر کلیلوگرم از وزن بدن تعریف شده است.
از طرف FDA نیز این مقدار برای کودکان و بزرگسالان در امریکا و اروپا به ترتیب 50 و 40 میلی گرم به ازای هر کیلوگرم از وزن بدن تعیین شده است.
🟥 در یک نوشابه رژیمی چه میزان آسپارتام استفاده می شود؟
مقدار مورد استفاده از شیرین کننده مصنوعی آسپارتام در نوشیدنی های غیرالکلی حداکثر 600 میلی گرم در لیتر است و طبق اعلان سایت شرکت پپسی در هر قوطی کنسروی نوشابه پپسی رژیمی این شرکت به گنجایش 355 سی سی، 124 میلی گرم آسپارتام وجود دارد.
🟥 ما با مصرف چقدر نوشابه رژیمی از حد آستانه مجاز مصرف تعیین شده خارج می شویم؟
با لحاظ ADI = 50 mg/k wb، یک فرد 60 کیلویی مجاز به مصرف روزانه 3000 میلی گرم آسپارتام است که این مقدار می تواند در حدود 5 لیتر نوشابه رژیمی وجود داشته باشد و تقریبا 15 قوطی نوشابه!
🟥 آیا آسپارتام سرطانزاست؟
به تازگی خبری منتشر شده از گزارشات بخش تحقیقات سرطان سازمان بهداشت جهانی (International Agency for Research on Cancer = IARC)، که بر اساس مطالعات صورت گرفته به روی حیوانات آزمایشگاهی، این ترکیب یعنی آسپارتام، در لیست ترکیبات با احتمال سرطانزایی برای انسان قرار گرفته است (دسته دوم بی). اما با در نظر گرفتن موارد زیر به نظر می آید که ترس از این خبر منتشر شده معقول و منطقی نیست:
1- مطالعات صورت گرفته به روی حیوانات آزمایشگاهی در دوز هایی بسیار بالاتر از مقادیر تعریف شده انسانی انجام می شوند.
2- با توجه مثال قبل هم متوجه شدیم که ما بطور معمول هم بعید به نظر می رسد که حتی روزانه در حد مجاز تعریف شده هم مصرف داشته باشیم ( 5 لیتر نوشابه با آسپارتام برای یک فرد 60 کیلویی)!!
3- این بررسی ها از دسته مطالعات مشاهده ای بوده و علت و معلولی نیستند که بتوان یک رخداد را مستقیما نتیجه عملکرد یک ترکیب خاص اعلام کرد!
4- فراموش نکنیم که بیماری هایی مثل سرطان مولتی فکتور هستند یعنی عوامل مختلفی در بروز آن تاثیر گذارند نه یک عامل مثل مستقیما مصرف آسپارتام!
آیا آسپارتام منع مصرف خاصی دارد؟
بله! افرادی که اختلال ژنتیکی فنیل کتونوریا دارند اکیدا باید از مصرف این ترکیب اجتناب کنند. در این دسته افراد که بدن بطور ژنتیکی فاقد توانایی تبدیل اسید آمینه فنیل آلانین به تیزوزین است فنیل آلانین آزاد شده از تجزیه آسپارتام مشکل آفرین می شود. ضمنا مشخص شده که مصرف آسپارتام می تواند در برخی از افراد باعث سردرد شده یا موجب بروز برخی ناراحتی های گوارشی یا حساسیت های خاص شود.
نتیجه نهایی اینکه با لحاظ اصل اعتدال در مصرف هر ماده غذایی و با رعایت یک رژیم غذایی صحیح و آگاهی کامل در انتخاب درست مواد غذایی مان ترس و نگرانی ای بابت انتشار این دست اخبار وجود نخواهد داشت.
🟥در صورت علاقمندی ویدیو لایو اینستاگرامی برگزار شده در تاریخ 13 تیرماه 1402، با موضوع : "آسپارتام، شیرین کننده تایید شده یا سرطانزا!" را در لینک های قابل دسترس زیر تماشا کنید:
🔻در كانال تلگرام پادكست لبنيات و غذا