کلستریدیوم بوتولینوم: سم بوتولینوم و بیماری بوتولیسم

1 سال قبل

یکی از مهمترین میکروب های بیماریزای غذایی کلستریدیوم بوتولینوم است که با تولید سم بوتولینوم که مهلک ترین سم شناخته شده برای بشر است، می تواند منجر به مسمومیت غذایی مرگزا شود. با خواندن این پست و شنیدن اپیزود های مرتبط با این موضوع در پادکست لبنیات و غذا با نکاتی آشنا خواهید شد که احتمالا از آنها اطلاعی نداشتید.

کلستریدیوم یکی از بزرگترین جنس های باکتریایی است که حدود 180 گونه مختلف آن شناسایی شده این باکتری گرم مثبت، بی هوازی، مزوفیل و اسپورزاست و بنابراین بطور گسترده ای می تواند ئر خاک، آب، کود های حیوانی] گل و لای دریا و حتی روی گیاهان مختلف پراکنده باشد.

چنانچه گفته شد این باکتری در شرایط نامناسب رشد به حالت غیرفعال یعنی اسپور در میاید و در شرایط مناسب جوانه زده و مجدد به حالت فعال رویشی خود تبدبل می شود.

یکی از گونه های بسیار مهم آن گونه بوتولینوم است که قابلیت تولید سم بوتولینوم و ایجاد بیماری بوتولیسم را دارد! این سم مهلک ترین سم شناخته شده تا به امروز برای بشر است و پتانسیل مرگزایی آن بین 30 تا 100 نانوگرم است.

به نقل از یک ریفرنس معتبر که مربوط به سالهای گذشته است فقط 39/2 گرم از آن کافی است تا کل جمعیت 6/5 میلیارد نفری کره زمین را با در نظر گرفتن وزن میانگین هر نفر 70کیل.گرم را از بین برده و به نوعی نسل بشر را در کره خاکی منقرض کند!!

این سم مهلک نه تنها توسط گونه بوتولینوم بطور شاخص تولید می شود که حتی تولیدش از برخی گونه های دیگر این جنس همچون baratti, butyricum و argintinence هم دیده شده است.

نکته جالب دیگر اینکه اسم بوتولیسم از کلمه لاتین Botulus به معنی سوسیس گرفته شده چرا که در گذشته ارتباطاتی بین این بیماری و مصرف سوسیس خوب پخته شده وجود داشته است.

این سم از راههای مختلفی می تواند وارد بدن شده و باعث مرگ شود:

دوز کشنده از راه خوراکی آن 30 نانوگرم

از راه استنشاق 0/8 - 0/9 میکروگرم

و از راه وریدی0/09 - 0/15 میکروگرم گزارش شده است.

انواع بیماری بوتولیسم به شکل های زیر است:

1- بوتولیسم کلاسیک یا خوراکی

2- بوتولیسم نوزادان

3- بوتولیسم زخم

4- بوتولیسم روده های بزرگسالان

5- بوتولیسم اینتروجنیک Introgenic

6- و بوتولیسم حیوانات

سم بوتولینوم تولید شده از این باکتری انواع مختلف A, B, C1, C2, D, E, F, G, E دارد که همگی بجز C2 نوروتوکسین هستند که با عملکرد خاص خود باعث فلج عضلات می شوند.

و البته خود باکتری نیز برحسب تولید این سموم نیز نامگذاری می شود مثلا ک. بوتولینوم تایپ A یا B یا ....

سم C عامل بوتولیسم پرندگان، سم D عامل بوتولیسم نشخوارکنندگان و بقیه بجز G توانایی بوتولیسم در انسان را دارد.

از علایم مهم این بیماری که بعد از چند ساعت از ورود آن به بدن دیده می شود میتوان به ضعف ماهیچه ، مشکل در صحبت، بلع, دوبینی و تاری اشاره کرد که در موارد حاد در اثر فلج شدن عضلات تنفسی با خفگی فرد باعث مرگ می شود و از انجایی که این سم روی عملکرد ذهنی فرد اثر ندارد لذا در طول بیماری هوشیاری فرد برقرار است.

این سم ماهیت پروتئینی داشته و در دمای 100 درجه بمدت 15 دقیقه یا 80 درجه س بمدت 30 دقیقه بطور کامل غیرفعال می شود. بنابراین جوشاندن غذاهای کنسروی کم اسید مثل کنسرو ماهی تن، انواع کنسروهای لوبیا، نخودفرنگی و ذرت و حتی برخی از کشک های کارخانه ای پاسستوریزه چنانچه روی برچسب شان ذکر شده باشد که "قبل از مصرف جوشانده شود"، الزامی است.

Тунец, Рыбы, Еда, Морепродукты, Консервы

خطر این مسمومیت در کنسرو های غذاهای اسیدی مثل رب گوجه، کمپوت ها و آبمیوه ها وجود ندارد چون این باکتر قادر به رشد در محیط اسیدی نیست!

تصور می شود که ک. بوتولینوم چون یک میکروب بی هوازی است پس در غذاهایی که در معرث اکسیژن هستند یا پتانسیل اکسیداسیون و احیا پایینی دارند قادر به رشد نیست در حالیکه در شرایط در معرض اکسیژن قرارگیری غذا هنوز به اندازه کافی ممکن است Eh کم باشد که برای فعالیت آن مناسب باشد! مثلا اگر حتی ماگزیمم رشد آن در Eh = -350 mV اتفاق بیفتد این میکروب هنوز در Eh = +250 mV هم رشد دارد.

مسمومیت بوتولیسم با مصرف غذاهای کنسروی خانگی هم بسیار محتمل است و حتی مثلا با مصرف غذاهایی مثل سیب زمینی پخته شده داخل فویل و نگهداری شده هم دیده شده!

جالب است بدانید که این سم پتانسیل کاربرد های خاص نیز در امور درمانی و پزشکی دارد و به این لحاظ نیز تحت شرایط و انواع خاص خود برای ایم مصرف تاییدیه های قانونی گرفته که یکی از پرکاربردترین آنها کاربردش در لاین زیبایی برای رفع چین و چروک صورت و یا رفع عرق کردگی زیر بغل است.